Krokodyle
Tomasz Bieganski
żyjących przedstawicieli archozaurów (Archosauria) oraz jedynych żyjących
przedstawicieli kladu Crurotarsi.
Obecnie reprezentowany jest przez trzy rodziny: krokodylowatych czyli krokodyli właściwych,
aligatorowatych czyli kajmanów i aligatorów oraz gawiali. Poszczególne rodziny różnią się miedzy
sobą kształtem pyska oraz liczba i układem zębów. ¯żyją w strefie tropikalnej, subtropikalnej i
umiarkowanej na wszystkich kontynentach oprócz Europy i Antarktydy. Są zwierzętami o
jaszczurowatym kształcie ciała, pokryte kostnymi tarczami, ze szczekami opatrzonymi zębami
osadzonymi w zębodołach. Ciało zakończone silnie rozwiniętym i umięśnionym ogonem. Dwie pary
krótkich, silnych odnóży, z których przednie maja palce wolne, tylne spięte są w całości lub
częściowo błona pływna. Prowadza półwodny tryb życia. Potrafią, w przeciwieństwie do innych
gadów, wydawać głośne dźwięki. Są jajorodne. Jaja składają na ladzie.
- Definicja filogenetyczna
wszystkich wymarłych przedstawicieli kladu Crocodylomorpha oprócz tych z - być może
para filetycznej - grupy Sphenosuchia (a cześć autorów zaliczała do krokodyli tak¿e Sphenosuchia).
Tak szeroko rozumiane krokodyle pojawiły się na Ziemi około 220 mln lat temu, w okresie triasu. W
latach 80. XX wieku, wraz z rozwojem klasyfikacji opartej na zasadach kladystyki, zaczęto
postulować, by do rzędu Crocodilia zaliczać tylko współcześnie żyjące krokodyle i wszystkich innych
potomków ich ostatniego wspólnego przodka; większy klad obejmujący tak rozumiane krokodyle i
wszystkie inne krokodylomorfy (oprócz Sphenosuchia) miał nosić nazwę Crocodyliformes. W
późniejszych publikacjach zaproponowano kilka definicji filogenetycznych tak rozumianych
krokodyli; Brochu (2003) zdefiniował Crocodilia jako klad obejmujący ostatniego wspólnego przodka
gatunków Gavialis gangeticus, Alligator mississippiensis i Crocodylus niloticus oraz wszystkich jego
potomków. Tak definiowane krokodyle pojawiły się na Ziemi dopiero w kampanie, pod koniec kredy.
- Cechy budowy
gromad kręgowców.
- Szkielet
puszce mózgowej brakuje otworu na oko ciemieniowe. Nozdrza wewnętrzne przesunięte w tył do
gardzieli ułatwiają oddychanie podczas połykania. Liczne, stożkowate zęby na skraju szczek i na
żuchwie wzajemnie zachodzą za siebie co umożliwia zamykanie pyska. Kręgosłup zbudowany z
kręgów o trzonach przodowklęsłych w liczbie od 67 do 69.
- Ogon i kończyny
tylne są większe i lepiej umięśnione zakończone czterema palcami spiętymi błonami pływnymi.
Przednie odnóża kończy piec palców bez błon pływnych.
- Uzębienie
krokodyla zęby są w doskonałym stanie ponieważ gdy zużyty ząb wypadnie to na jego mie
wyrasta nowy. Poszczególne rodziny różnią się miedzy sobą układem zębów. Krokodyle właściwe
czyli krokodylowate maja zależnie od gatunku od 28 do 32 zębów w szczęce górnej i zazwyczaj od
32 do 36 w szczęce dolnej. Po zamknięciu pyska chowają się za wargami oprócz największych. U
aligatorów 40 zębów żuchwy chowa się w szczelinach zębów górnej szczeki. Największe czwórki
wchodzą w głębokie zatoki w kości międzyszczękowej. Gawiale maja 51 zębów takiego samego
kształtu i wielkości, z tego 24 w szczęce górnej i 27 w dolnej.
- Układ pokarmowy i wydalniczy
mięśniowej, która wyścielona rogowymi płytkami zawiera gastrolity (połykane kamienie) i tylnej
gruczołowej pełniąca funkcje trawienną. Szpara kloakalna ustawiona wzdłużnie, brak pęcherza
moczowego.
- Układ krwionośny i oddechowy
miesza się częściowo z krwią żylna. Zachodzi to w miejscu połączenia łuków aorty w aortę
grzbietowa oraz w miejscu połączenia prawego i lewego łuku aorty (czyli u podstawy tych łuków),
gdzie znajduje się tzw. otworek Panizza. Przepona rozdziela jamę ciała na jamę brzuszna i jamę
klatki piersiowej. Struktura płuc jest gąbczasta.
- Narządy zmysłów
- Tryb życia
istnieją jednak równie gatunki słonowodne, które mogą w niej przebywać dzięki obecności
gruczołów solnych (krokodyle łzy). Zamieszkują strefę gorącą, w okresie suszy zagrzebują się w
muł, zapadając w sen. W wodzie poruszają się szybko i zwinnie, są niebezpieczne, podczas gdy na
lądzie raczej niezgrabne i ciężkie, chociaż na krótkich odcinkach mogą poruszać się
nadspodziewanie szybko. Z natury są zwierzętami energooszczędnymi, które w wodzie jak i na
lądzie godzinami mogą leżeć nieruchomo. Leżąc tak często na piasku w pobliżu wody rozwierają
paszcze chłodząc organizm i pozwalając ptakom wydziobywać z ich jamy gębowej pijawki i resztki
pokarmu spomiędzy zębów. Jeśli ptaki nie usuną pasożytujących na błonie śluzowej pijawek, te
same odpadają wskutek wysychania błony na słońcu. Kiedy gad le¿y nieruchomo, spowalniają się
jego procesy życiowe, rzadziej oddycha, a jego dwukomorowe serce bije tylko trzy razy na godzinę.
Dzięki temu może te¿ kilka godzin przebywać w zanurzeniu. Kiedy zanurkuje automatycznie skurcz
mięśni zamyka otwory nosowe, a fałdy skórne zamykają otwory słuchowe. Serce włącza
wewnętrzny obieg powietrza, który polega na tym, że tylko niewiele krwi tętniczej przepuszcza do
żołądka i jelit a zasila je krew żylna. Krew natleniona zasila serce i mózg.
- Pożywienie
Godzinami mogą leżeć w płytkiej wodzie wystawiając tylko nozdrza i oczy ponad powierzchnie i
czekając na nieostrożną ofiarę. W momencie ataku na krótkim odcinku mogą być bardzo szybkie.
Uchwycona ofiarę usiłują wciągnąć do wody by ogłuszyć ja uderzeniami ogona i utopić. Często
martwej ofiary nie pożerają od razu ale zaczepiają ja pod korzeniami drzew by skruszała, a
następnie pożerają ją pod woda lub na brzegu. Jeśli zdobycz jest duża często gromadnie wyrywają,
rozrywają na kawałki okręcając się wokół własnej osi. Wyrwany kawał połykają w całości wraz z
kośćmi i sierścią. Niestrawione części wydalają w postaci wypluwek podobnie jak sowy. Dla
ułatwienia trawienia muszą połykać małe kamienie, które działają jak żarna w ich żołądku (podobnie
jak u strusi). Gromadnie żyją tylko w miejscach obfitujących w zdobycz.
- Rozmnażanie
umiarkowanym determinuje temperatura, a gatunków klimatu gorącego nadejście pory suchej.
Kopulacje poprzedza rytuał zalotów, w czasie których samiec puszcza z paszczy banki powietrza i
wzbija fontanny wody uderzając szyja i ogonem o powierzchnie wody. Sama kopulacja trwa
zazwyczaj niewiele ponad minute - zachodzi zapłodnienie wewnętrzne. Samica buduje na brzegu
powyżej poziomu wody, zazwyczaj w tym samym miejscu, gniazdo mające formę kopca o
wysokości ok. 1 metra z błota, liści i szczątków roślinnych, do którego zazwyczaj składa jaja pokrytetwarda skorupa wapienna (jak u ptaków, ale mocniejsza) w liczbie 12-50. Złożone jaja przykrywa
liśćmi i pędami roślin zmieszanymi z błotem. Inkubacja przebiega pod wpływem ciepła słonecznego
i ciepła wydobywającego się z fermentujących szczątków roślinnych, dzięki którym w kopcu
zarówno w dzień jak i w nocy panuje stała temperatura ok. 32°C z takiego "kompostownika"
wylegają się młode krokodyle, których płeć jest zależna od temperatury inkubacji. Samice
przejawiają silny instynkt macierzyński. Przez czas wylęgu pozostają w pobliżu gniazda i nie
pobierają pokarmu. Do przebicia twardej skorupy jaja służy młodym ząb jajowy. W tym czasie młode
wydaje dźwięki, które odbiera samica i przychodzi odkopać gniazdo i przenieść je w pysku do wody,
gdzie później przez jakiś czas jest gotowa je bronic. Mimo opieki krokodylicy w warunkach
naturalnych jedynie troje na pięćdziesiąt ma szanse dożyc wieku dorosłego. Większość stanie się
łupem innych drapieżników. Samce niektórych gatunków wykazują kanibalizm.
- Ciekawostki
- Na farmach krokodyli zauważono, że płeć potomstwa zależy od temperatury, w jakiej rozwijały się
jaja. Optymalna temperatura, przy której wylega się tyle samo samic co samców wynosi 32°C. Jeśli
wynosi 33-35°C, wyklują się tylko samce, a w przedziale 28-31°C tylko samice.
- Krokodyl należał do zwierząt czczonych między innymi przez Egipcjan, którzy na jego część
założyli miasto Krokodilopolis. Egipski bóg płodności i wody, Sobek, miał głowę krokodyla.
Zobacz w Wikicytatach kolekcje cytatów o krokodylach
- Język krokodyla przyrośnięty jest do dna jamy pyska i dlatego, gdy patrzymy od przodu, możemy
go nie zauważyć.
- W Mauretanii żyje karłowata odmiana krokodyla nilowego,która przystosowała się do życia na
pustyni.
- Systematyka
- Rodzina: krokodylowate (Crocodylidae)
- Rodzaj Crocodylus
- krokodyl amerykanski (Crocodylus acutus)
- krokodyl waskopyski (Crocodylus cataphractus)
- krokodyl z Orinoko (Crocodylus intermedius)
- krokodyl australijski (Crocodylus johnstoni)
- krokodyl filipinski (Crocodylus mindorensis)
- krokodyl meksykanski (Crocodylus moreletii)
- krokodyl nilowy (Crocodylus niloticus)
- krokodyl nowogwinejski (Crocodylus novaeguineae)
- krokodyl błotny (Crocodylus palustris)
- krokodyl ró¿ancowy (Crocodylus porosus)
- krokodyl kubanski (Crocodylus rhombifer)
- krokodyl syjamski (Crocodylus siamensis)
- Rodzaj Osteolaemus
- krokodyl krótkopyski (Osteolaemus tetraspis)
- Rodzaj Tomistoma
- krokodyl gawialowy (Tomistoma schlegelii)
- Rodzina: aligatorowate (Alligatoridae)
- Rodzaj Alligator (aligatory)
- aligator amerykanski (Alligator mississippiensis)
- aligator chinski (Alligator sinensis)
- Rodzaj Caiman (kajmany)
- kajman okularowy (Caiman crocodillus)
- kajman szerokopyski (Caiman latirostris)
- kajman ¿akare (Caiman yacare)
- Rodzaj Melanosuchus (kajmany)
- kajman czarny (Melanosuchus niger)
- Rodzaj Paleosuchus (kajmany)
- kajman karłowaty (Paleosuchus palpebrosus)
- kajman Schneidera (Paleosuchus trigonatus)
- Rodzina: gawiale (Gavialidae)
- Rodzaj Gavialis
- gawial gangesowy (Gavialis gangeticus)
Zródło: Wikipedia (autorzy, na licencji GNU FDL)
